Ալպիկ Ռաֆաելի Մկրտչյան

Ակադեմիկոս ՀՀ ԳԱԱ-ի, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ալպիկ Ռաֆայելովիչ Մկրտչյան՝ ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզիկայի կիրառական խնդիրների ինստիտուտի հիմնադիր, առաջին և անփոփոխ տնօրեն 1980-ից 2006 թվականներին, իսկ 2006 թվականից՝ գիտական ղեկավար, Ա.Ս. Պրոխորովի անվան Ճարտարագիտական ԳԱ օտարերկրյա անդամ (2007), վաստակավոր գյուտարար (1984), ՀՀ վաստակավոր գիտնական (2007): Պարգևատրվել է «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» առաջին աստիճանի շքանշանով (2017թ. մայիսի 17), ՀՀ բարձրագույն կրթության և գիտության նախարարության (2012), Երևանի պետական համալսարանի (2012), Երևանի պոլիտեխնիկական համալսարանի (2012) ոսկե մեդալներով, Յու.Ա. Գագարինի (2008), Ն.Ն. Սեմյոնովի (2011), Ալեքսանդր Իվանովիչ Բերգի (2012) (ՌԴ Ա.Ս. Պրոխորովի անվան Ճարտարագիտական ԳԱ), Սուրբ Գևորգ Հաղթողի (2012), Սուրբ Ղազանչեցոց Ամենափրկիչ (2012), Ի.Վ. Կուրչատովի (1978) (Ի.Վ. Կուրչատովի ինստիտուտ), Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Ա-ի հոբելյանական մեդալով (1980)՝ հայկական ժողովրդին մատուցած ծառայությունների համար, Անանիա Շիրակացու մեդալով (2003), Դավիթ Անհաղթի անվան արծաթե մեդալով (2008), ԽՍՀՄ Ժողովրդական տնտեսության նվաճումների ցուցահանդեսի ոսկե և արծաթե մեդալներով և միջազգային ցուցահանդեսների դիպլոմներով, Պատվո նշանով:

«Charged & Neutral Particles Channeling Phenomena Channeling 2016» 7-րդ միջազգային գիտաժողովում նա ճանաչվել է որպես նոր տիպի ռենտգենյան ճառագայթման աղբյուրների և օպտիկայի ստեղծող։ Ա.Ս. Պրոխորովի անվան մրցանակի դափնեկիր (2009), «Journal of Contemporary Physics» ամսագրի խմբագրական խորհրդի անդամ, 1983-2011 թթ. ՀՀ ԳԱԱ ՖԿԽԻ մասնագիտացված խորհրդի նախագահ՝ «Խտացված միջավայրի ֆիզիկա», «Պլազմայի ֆիզիկա» և «Ակուստիկա» մասնագիտություններով թեկնածուական և դոկտորական ատենախոսությունների պաշտպանության համար:

Ակադեմիկոս Ա.Ռ. Մկրտչյանի և նրա գործընկերների հիմնարար հետազոտությունների արդյունքում ձևավորվել է նոր գիտական ուղղություն՝ ակուստոֆիզիկան՝ երեք բաժիններով. մոդուլյացիոն Մյոսբաուերի սպեկտրոսկոպիա, անգստրեմային երկարությունների մոդուլյացիոն սպեկտրոսկոպիա և սառը պլազմայի պարամետրերի կառավարման մեթոդներ ակուստիկ ալիքներով՝ բազմաթիվ կիրառություններով: Այս հետազոտությունները բարձր գնահատականի են արժանացել Նոբելյան դափնեկիր Ռ.Լ. Մյոսբաուերի կողմից: Գամմա-ռեզոնանսային սպեկտրոսկոպիայի մեթոդի ստեղծողը նշել է. «Գամմա քվանտների ռեզոնանսային կլանման երևույթի հայտնաբերումից հետո ինձ համար շատ կարևոր կլիներ այս երևույթի հակադարձ խնդրի լուծումը, որն իրականացվեց Երևանի գիտնականների խմբի կողմից»:

Ա.Ռ. Մկրտչյանի հիմնարար հետազոտությունների հիմնական ուղղությունները ներառում են էլեկտրամագնիսական ճառագայթման (Մյոսբաուերի, ռենտգենյան, սինքրոտրոնային, օպտիկական, միկրոալիքային) և տարրական մասնիկների փոխազդեցությունը պինդ մարմինների հետ արտաքին ազդեցությունների (ակուստիկ ալիքներ, էլեկտրամագնիսական դաշտեր և ջերմաստիճանային գրադիենտ) առկայությամբ; ցածր ջերմաստիճանային պլազմայի պարամետրերի կառավարումը ակուստիկ դաշտերով; արտաքին ակուստիկ, էլեկտրամագնիսական և ջերմային դաշտերի ազդեցության ուսումնասիրությունը նյութերի ֆիզիկական, էլեկտրոֆիզիկական և կոնտակտային հատկությունների վրա; ակուստիկա և ակուստոֆիզիկա; նոր նյութերի սինթեզ և դրանց կառուցվածքային, սպեկտրոսկոպիական, դիմադրողական և ֆոտոէլեկտրական հատկությունների ուսումնասիրություն; գիտական գործիքաշինություն:

Պրոֆեսոր Ա.Ռ. Մկրտչյանը ավելի քան 300 գիտական հոդվածի, ինչպես նաև ավելի քան 20 գյուտերի հեղինակ է: Մեծ ուշադրություն է դարձրել կադրերի պատրաստմանը՝ ղեկավարվելով մոտ 50 թեկնածուական և 18 դոկտորական ատենախոսությամբ:

Մինչ կյանքի վերջին օրերը, ծանր հիվանդության դեմ պայքարելով, Ակադեմիկոս Մկրտչյանը շարունակում էր կազմակերպել միջազգային գիտաժողովներ և ղեկավարել գիտահետազոտական աշխատանքներ ինստիտուտում։ 2019թ. նա մահացավ իր կողմից կազմակերպված «Էլեկտրոնների, պոզիտրոնների, նեյտրոնների և ռենտգենյան ճառագայթման դիֆրակցիա արտաքին ազդեցությունների պայմաններում» միջազգային գիտաժողովի ընթացքում:

Նրա մահից հետո, մի քանի տարի առաջ, ՀՀ ԳԱԱ ՖԿԽԻ կոլեկտիվը որոշեց հիմնել նրա անունը կրող գիտական դպրոց։ Այն առաջին անգամ կազմակերպվեց 2022թ. հունիսին Սևանում (նրա հայրենիքում) և նվիրված էր «ակուստոֆիզիկա» ոլորտին: Այն մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց միջազգային գիտական հանրության և ակուստիկայի ոլորտում աշխատող երիտասարդ գիտնականների շրջանում: Առաջին անգամ դպրոցը կազմակերպվեց բացառապես որպես դպրոց և ընդգրկեց մոտ երկու տասնյակ գիտնականներ և հիսունից ավելի ուսանողներ հինգ երկրից:

Դպրոցի ավարտից անմիջապես հետո տարբեր միջազգային գիտական կենտրոններ և անհատ գիտնականներ իրենց պատրաստակամությունը հայտնեցին մասնակցելու հետագա դպրոցներին՝ որպես դասախոսներ և կազմակերպիչներ: Հաշվի առնելով գիտական հանրության մեծ հետաքրքրությունը՝ որոշվեց ընդլայնել դպրոցի ձևաչափը, որի ընթացքում ճառագայթային ֆիզիկայի, խտացված միջավայրի ֆիզիկայի, ակուստիկայի և նյութագիտության ոլորտի առաջատար գիտնականները դասախոսություններ են կարդում, իսկ երիտասարդ գիտնականները ներկայացնում են իրենց նոր գիտական արդյունքները:

2023թ. https://iopscience.iop.org/issue/1742-6596/2657/1 և 2024թ. https://iopscience.iop.org/issue/1742-6596/2924/1 դպրոց-գիտաժողովի նյութերը հրատարակվել են «Journal of Physics: Conference Series» հատուկ թողարկումներում: